Een paar dagen voordat de astronomische winter start, is het een mooi moment om een blik te werpen op de recente energiemarktomstandigheden. En die zijn toch op z’n minst opvallend te noemen. De gasvoorraden van Nederland zijn de afgelopen weken in het snelste tempo gedaald sinds acht jaar.
De reden voor een daling van de gasvoorraden was voorheen altijd simpel. Door een daling van de temperatuur nam de vraag voor warmte toe, en daarmee het gebruik van aardgas. Deze keer is het anders. Zeker, de temperaturen dalen en de warmtevraag neemt toe. Toch is de versnelde daling van de gasvoorraden dit jaar tot nu toe vooral het gevolg van zon- en windenergie. Of beter, het gebrek daaraan.
Het kan niet zijn ontgaan dat het in de periode van 29 oktober tot 15 november nagenoeg windstil was. Daarnaast was het grijs en mistig weer waardoor de opbrengst van zonnepanelen nihil was. Deze periode van ‘schemerluwte’, bekender als ‘dunkelflaute’ maakte dat de flexibele gas- en kolencentrales flink aan de bak moesten om aan de vraag van elektriciteit te voldoen. De elektriciteitsprijzen stegen stevig.
Aangezien kolen duurder zijn dan gas, bepaalde de merit-order – het marktmodel dat de geldende elektriciteitsprijs bepaalt, gebaseerd op de marginale kosten van de duurste optie die nodig is om aan de elektriciteitsvraag te voldoen – dat het vooral de gascentrales waren die aangingen. Het gevolg was een versnelde daling van de gasvoorraden.
Deze vroege periode in het jaar van schemerluwte leerde ons drie lessen. Ten eerste dat de energiecrisis nog niet over is, ten tweede dat er op de lange termijn een noodzaak is aan flexibele capaciteit en ten derde dat de onvoorspelbaarheid van de energiemarkten nu én later impact hebben op de consument.
Drie lessen
Op de korte termijn zien we de impact van onverwachte bewegingen in de gasmarkt. De winter is amper begonnen, of de discussies over de vraag of we wel of niet voldoende gasvoorraden hebben, zijn alweer losgebarsten. De recente ervaring leert dat als we niet voldoende gas hebben, we deze over het algemeen kunnen aankopen op de spotmarkt. Dat gaat echter wel gepaard met hoge prijzen.
Een bijkomende factor van lage gasvoorraden is echter niet enkel het kunnen voldoen aan de huidige gasvraag. Minstens net zo belangrijk is of we de gasvoorraden tijdig kunnen vullen voor de volgende winter. Iets dat de gas- en dus elektriciteitsprijzen het hele jaar kan beïnvloeden. De energiecrisis is niet meer zo urgent als twee jaar geleden, maar het is nog steeds te vroeg om te zeggen dat het over is.
Voor de langere termijn hopen we steeds minder afhankelijk te zijn van aardgas naarmate het percentage zon en wind in de elektriciteitsmix steeds verder toeneemt. Toch leerden we dat het nodig blijft om op iets terug te kunnen vallen op het moment dat de zon niet schijnt en de wind niet waait. Hiervoor zijn diverse opties beschikbaar.
De eerste optie is dat gebruikers gevraagd wordt minder elektriciteit te gebruiken. Dit is echter simpeler gezegd dan gedaan. Niet iedere fabriek kan zomaar even een periode de productie stilleggen, een ziekenhuis moet doordraaien en een boer moet de koeien blijven melken.
Opslagcapaciteit is een tweede optie. Dit kunnen bijvoorbeeld batterijen zijn voor de opslag van elektronen, en waterstof voor de opslag van moleculen. Een derde optie is flexibele opwekcapaciteit. Hierin zouden (groene) gascentrales een rol kunnen spelen. In al deze opties moet de komende jaren flink worden geïnvesteerd.
De aanname dat elektriciteitsprijzen enkel zullen dalen naarmate er meer zon- en windenergie in de mix komt, is onterecht. Dit is de derde les. Ja, er zullen steeds meer uren komen waarbij elektriciteitsprijzen laag, heel laag, nul of zelfs negatief zijn. Tegelijkertijd zullen er momenten blijven waarbij de prijs torenhoog is om te zorgen dat de elektriciteitsvraag en -aanbod in balans zullen blijven. Dit leidt tot onzekerheden voor producenten en consumenten, voor bedrijven en huishoudens.
Het belang van zekerheid
De vraag is hoe het beste om te gaan met deze onzekerheden. Zowel zakelijke producenten als gebruikers van elektriciteit zijn gewend om onverantwoorde risico’s af te dekken. Dit kan door middel van langetermijncontracten of door het maken van onderlinge afspraken voor het leveren en afnemen van elektriciteit. Voor huishoudens is het eigenlijk niet anders. Je spreekt met de energieleverancier een hoeveelheid en prijs af waardoor risico’s van marktbewegingen worden uitgesloten.
De recente trend van steeds meer dynamische contracten voor particuliere consumenten staat hier echter haaks op. Deze contracten worden vaak verkocht op basis van het argument dat je kunt meeprofiteren van lagere elektriciteitsprijzen. Deze momenten zullen inderdaad steeds vaker voorkomen. Toch kunnen prijsstijgingen en -dalingen elkaar snel afwisselen.
Volg je de energiemarkten op de voet, vind je het leuk om daar continue actief mee bezig te zijn én kan je je het financieel permitteren? Dan zijn dynamische contracten prima. Maar voor het gros van de particuliere energieverbruikers is zekerheid veel belangrijker.
Nederland is een land waarbij de meesten in alles graag het zekere voor het onzekere nemen en voor nagenoeg alles oververzekerd zijn. In ons land zijn langetermijncontracten misschien niet altijd de allergoedkoopste, maar waarschijnlijk wel de verstandigste optie. Zekerheid in volatiele markten biedt dan toch wat licht in de duisternis.
Deze column was sinds 17 december te lezen op www.solar365.nl en is geschreven op persoonlijke titel.