Op 26 maart zou de Europese Commissie (EC) met een roadmap komen om het gebruik van Russische fossiele brandstoffen verder uit te faseren. Het doel: geen energie-import uit Rusland vanaf 2027. Begin maart besloot de Commissie de publicatie van het plan (opnieuw) uit te stellen, dit keer zonder een nieuwe datum te noemen.
De redenen hiervoor laten zich raden. De energieprijzen in Europa zijn in mondiaal opzicht nog altijd torenhoog vanwege krapte op de markt. De TTF-gasbenchmark is volatiel als gevolg van de geopolitieke en economische onzekerheid in de wereld. Een overhaast besluit omtrent de resterende import van Russisch aardgas lijkt in deze context onverstandig. Ook bemoeilijkt een gebrek aan eenheid binnen de EU de totstandkoming van een concreet plan.
Ruslandgezinde EU-landen als Hongarije en Slowakije hebben hun energiekosten stevig zien oplopen en zien het verder uitfaseren van Russisch gas niet zitten. Recentelijk hebben de vredesbesprekingen tussen de Amerikaanse president Trump en zijn Oekraïense en Russische ambtsgenoten dit vuurtje verder opgestookt. De Russische president Poetin ziet het opvoeren van de export van aardgas door pijpleidingen naar Europa graag als onderdeel van deze onderhandelingen, zoals hij in een toespraak op 13 maart in Moskou ook aangaf. Iets dat in goede aarde valt bij de eerdergenoemde Ruslandgezinde landen, maar ook bij een (vooralsnog) klein deel van de industrie en politiek in het economische kwakkelende Duitsland.
Het ‘afkickprogramma’ van de EU
Een paar weken na de Russische invasie publiceerde de EC het REPowerEU-programma. Het idee was om zo snel mogelijk onafhankelijk te zijn van Russische fossiele brandstoffen. Vóór de Russische invasie van Oekraïne was Europa voor zo’n 40% van zijn gasvraag afhankelijk van Rusland. Deze onafhankelijkheid zou bereikt moeten worden door het diversifiëren van de import, het bevorderen van de energie-efficiëntie en het versnellen van de energietransitie. Dit leidde tot een serie concrete maatregelen, zoals de oprichting van een platform voor de gezamenlijke inkoop van niet-Russisch aardgas en het verhogen van de doelstellingen voor hernieuwbare energie en energiebesparing.
Gevolg: in 2024 voorzag Rusland volgens het IEA in slechts 14% van de Europese gasvraag. Echter, in het terugschroeven van de aardgasleveringen bleek Rusland, en niet Europa, herhaaldelijk de initiatiefnemer. Het Russische staatsbedrijf Gazprom begon vóór de invasie al minder gas te leveren, wat direct zichtbaar was in de vulgraad van Nederlandse gasopslagen.
Vervolgens was niet Europa, maar opnieuw Rusland, de initiatiefnemer bij het stopzetten van de gastoevoer via Nord Stream 1. De gasleveringen werden definitief door Gazprom stopgezet in augustus 2022, volgens het Russische staatsbedrijf als gevolg van ‘onderhoud’. Eerder dat jaar in april 2022 deed Gazprom hetzelfde bij de Yamal-Europe-pijpleiding. Polen bedankte vriendelijk voor het Russische verzoek om de rekeningen voortaan in Roebels te betalen, waarop de gasleveringen werden stopgezet.
Sancties zonder negatieve kosteneffecten bestaan niet
Waar Rusland geen contractbreuk pleegde, bleef Europa gas importeren. Dit ondanks de mooie woorden en ambities in de REPowerEU-strategie. Pijpleidingengas via Oekraïne bleef tot 1 januari 2025 deze kant op komen, tot het belegerde land hier zelf nota bene een einde aan maakte. Ondertussen is de aanvoer via de enige overgebleven Turkstream pijpleiding opgevoerd tot de maximale capaciteit. Het wegvallen van aanvoer via pijpleidingen uit Rusland werd voor een deel opgevangen door vloeibaar gemaakt aardgas (LNG) uit datzelfde land.
Al met al is het ‘onafhankelijk’ worden van Russische energie de afgelopen jaren dus niet bepaald Europa’s verdienste geweest. Met het juiste beleid zou de EC wel het resterende aandeel Russisch gas in de Europese energiemix tot nul kunnen reduceren. Hoewel dit vrij gemakkelijk zou kunnen door LNG-import uit Rusland te verbieden, geldt dat de hoge en volatiele gasprijzen en het gebrek aan unanimiteit voor zowel onwil als onkunde zorgen om dit ook daadwerkelijk in de praktijk te brengen. Sancties zonder negatieve kosteneffecten bestaan niet.
Alleen risicospreiding leidt tot lagere kosten
Europa heeft sinds de invasie al het Russische aardgas dat het redelijkerwijs kón importeren, geïmporteerd. Het beleid van de Commissie om onafhankelijk te worden van Rusland is tot dusver voor de bühne gebleken. In deze context moet nu gekeken worden naar de mogelijke terugkeer van Russische gas in de Europese energiemix op termijn.
Nóg minder Russisch gas betekent in de praktijk dat de aanbodkrapte langer aanhoudt en zelfs groter wordt. Een toename in de mondiale LNG-capaciteit zal op termijn soelaas bieden, maar de vraag is hoelang dit gaat duren en in welke mate dit teniet zal worden gedaan door een groeiende mondiale vraag. Ondertussen zal Europa zeker de komende jaren blijven kampen met hoge energieprijzen, met alle gevolgen van dien. De energie-intensieve industrie, cruciaal voor de Europese economie en strategische afhankelijkheid, staat onder zware druk. De hoge energieprijzen ten opzichte van de rest van de wereld spelen hierin een sleutelrol.
Daarnaast zal het verder afbouwen van gasimport uit Rusland resulteren in een grotere afhankelijkheid van de VS. Hoewel niet van hetzelfde kaliber als Rusland, lijkt deze afhankelijkheid – in het licht van de zich recent ontwikkelende geopolitieke verstandhouding – toch onverstandig. Een roadmap die gasimport uit Rusland volledig aan banden legt, leidt tot een oncomfortabele afhankelijkheid van de VS. Iets waar Eurocommissaris Jørgensen en consorten zich inmiddels ongetwijfeld van bewust zijn.
Europa zit in een penibele situatie wat betreft energieprijzen. Inmiddels kunnen we concluderen dat een onomstreden en simpele manier om ons uit de energiecrisis te trekken, simpelweg niet bestaat. Dit om de voor de hand liggende reden dat dit anders na drie jaar wel gelukt zou zijn. In de zich momenteel ontwikkelende nieuwe wereldorde lijkt een bepaalde mate van afhankelijkheid van onbetrouwbare handelspartners voor Europa een feit. Is het, onder het mom van diversificatie, dan niet beter om deze afhankelijkheid uit te smeren over twee hostile states, in plaats van één?
Deze column is geschreven op persoonlijke titel.