Dit drukke jaar, waarin het aantal uitdagingen toenam, beschrijft Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp als ‘een jaar van grote gebeurtenissen’. Zo sprak de Oekraïnse president Zelensky de Tweede Kamer toe. Nog nooit eerder kwam het voor dat een buitenlands staatshoofd het Nederlandse parlement toesprak. Daarnaast werd in oktober opnieuw parlementaire geschiedenis geschreven door de schorsing van een Tweede Kamerlid. Mark Rutte werd in augustus de langstzittende premier van Nederland en werden er op 5 juli zes grondwetswijzigingen aangenomen. De grootste grondwetsherziening sinds 1983.
Niet alleen op politiek vlak gebeurde er veel. Ook bij Publieke Zaken is er veel veranderd. Dit jaar zijn we verhuisd naar ons nieuwe kantoor aan de Hoge Nieuwstraat. Een nieuw kantoor gebouwd op de groei. En groeien deed Publieke Zaken met maar liefst negen nieuwe werknemers. In 2023 zet die groei door en verwelkomen wij opnieuw twee nieuwe collega’s. In oktober werd het nieuwe kantoor geopend door ChristenUnie-frontman Gert-Jan Segers. Hij constateerde dat er een grote kloof tussen bedrijfsleven en politiek is die gedicht moet worden door met elkaar in gesprek te gaan. Daar blijft Publieke Zaken zich voor inzetten. De afgelopen periode is er ook hard gewerkt aan twee nieuwe tools. De Europese monitor, die afgelopen november de lucht in is gegaan, en in januari 2023 lanceren wij Publieke Zaken – Energy Research & Strategy. Onder leiding van Hans van Cleef analyseren en duiden wij daarmee de marktontwikkelingen op het gebied van energie.
Zeg je energie, dan denken we aan het afgelopen jaar waarin de energieprijzen door het dak gingen, maar misschien ook aan de parlementaire enquête over de gaswinning in Groningen. Ook het klimaat en milieu is een belangrijk thema geweest het afgelopen jaar. Denk aan de voortdurende stikstofcrisis. Op deze gebeurtenissen blikt Publieke Zaken terug.
Een nieuw coalitieakkoord
Op 15 december 2021 werd het nieuwe coalitieakkoord tussen VVD, D66, CDA en ChristenUnie gepresenteerd. Een goed begin voor 2022, mits je de 299 dagen formeren even achter wegen laat. Maar goed, een nieuwe ploeg ministers en staatssecretarissen presenteerde zich begin januari voor Paleis Noordeinde waarna zij uitvoering mochten gaan geven aan een ambitieus coalitieakkoord. Op het gebied van klimaat en energie staan er in het nieuwe coalitieakkoord forse uitdagingen. De uitstoot van broeikasgassen moet in 2030 met 55% zijn verminderd (t.o.v. 1990). Om dit te realiseren werd er 35 miljard euro vrijgemaakt voor de nieuwe plannen uit het akkoord. Zo zet het kabinet groot in op een nationaal isolatieprogramma waarmee de isolatie van huizen financieel ondersteund wordt. Voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving kwamen er nieuwe subsidies voor warmtepompen en is het kabinet voornemens om warmtenetten op aardwarmte financieel haalbaar te laten worden. Verder is de coalitie van mening dat bedrijven meer moeten gaan betalen voor de uitstoot van CO2. In het coalitieakkoord is daarom opgenomen maatwerkafspraken te maken om de industrie te verduurzamen. Aan de afspraken wordt momenteel gewerkt. In het coalitieakkoord wordt ook veel aandacht besteed aan het opwekken van hernieuwbare energie. De aankomende jaren gaat het kabinet groot inzetten op wind op zee, zonnepanelen op daken, waterstof en groen gas. Als kers op de taart worden er ook twee nieuwe kerncentrale gebouwd.
De Energiecrisis
Misschien wel de meest voelbare crisis dit jaar was de energiecrisis. Begin februari wordt duidelijk dat goedkoop gas geen vanzelfsprekendheid is, door de afbouw van de gaswinning in Groningen en een steeds dichtere Russische gaskraan. Hoewel de gasprijs al flink aan het stijgen was vorig jaar – zo betaalde een huishouden volgens het CBS in januari van dit jaar al 86% meer dan een jaar eerder – begint in februari de gasprijs exponentieel te stijgen. De inval van Rusland in de Oekraïne draagt daar mede aan bij.
Nederland reageert met sancties tegen Rusland. In april besluit de minister voor Klimaat en Energie Jetten dat gemeenten hun gascontracten met het Russische staatsbedrijf Gazprom moeten stopzetten. Een besluit waar later kritiek op komt, omdat gemeenten elders een duur gascontract moeten afsluiten. Zo waarschuwt Henri Bontenbal (CDA) in april al: “Ze gaan vervolgens naar een andere leverancier die het op de spotmarkt moet kopen. Gazprom heeft die posities en verkoopt het gas gewoon tegen een veel hogere prijs door, waardoor Gazprom netto meer geld krijgt door die actie.” In november wordt duidelijk dat ook Duitsland niet stilzit en de Duitse tak van Gazprom nationaliseert onder een nieuwe naam: SEFE Energy. De bestaande contracten mogen worden gehouden.
Niet alleen de gemeente zelf, maar ook de consument kreeg het flink te verduren. De energierekening liep in een hoog tempo op. De overheid besluit daarom twee keer 190 euro korting te geven op de energierekening. Lage inkomens – die al vaak in een slecht geïsoleerd huis zitten – worden extra gecompenseerd via de gemeente met een energietoeslag van 1300 euro. Daarnaast treft de overheid voorbereidingen voor het invoeren van een prijsplafond, een maximale prijs voor gas, stroom en stadsverwarming.
Naast de consumenten voelen ook de producenten de energieprijzen. In september klinkt er een noodkreet vanuit de hoek van de bakkers van Nederland. Door de stijgende prijzen is er een risico dat veel bakkerijen om dreigen te vallen. De overheid besluit daarom de zogenoemde TEK-regeling (Tegemoetkoming Energiekosten) in te voeren. Een regeling waarmee een tijdelijke tegemoetkoming komt voor mkb-ondernemingen waarvan de energiekosten minimaal 7% uitmaken van de totale omzet. Naast het mkb krijgen grootverbruikers en de industrie ook de prijzen te voelen. De glastuinbouw zet kassen leeg en de industrie schakelt af. Er wordt ingezet op energiebesparing en verduurzaming om zo de kosten te dempen.
De overheid treft dit jaar veel maatregelen, maar er luidt ook kritiek vanuit de Kamer. Maatregelen gaan met name in op 1 januari 2023 en werken niet met terugwerkende kracht voor 2022. Ook de voortzetting van bepaalde maatregelen wordt niet gegarandeerd in de jaren na 2023. Zo gaat het prijsplafond pas vanaf 1 januari van start, alsook de TEK-regeling. In hoeverre deze maatregelen effectief blijken zullen we pas in 2023 weten.
De parlementaire enquête
In maart 2019 besloot de Tweede Kamer op initiatief van Tom van der Lee (GroenLinks) tot een parlementaire enquête naar de aardgaswinning in Groningen. Het doel van de enquête was om inzicht te verkrijgen in de besluitvorming op cruciale momenten en om lessen te trekken voor de toekomst. De parlementaire enquête is het zwaarste onderzoeksinstrument dat de Tweede Kamer tot haar beschikking heeft en maakt het mogelijk om uitgebreid onderzoek te doen, documenten op te vragen en betrokkenen onder ede te horen. Nederlanders die voor de verhoren door de commissie worden opgeroepen, zijn verplicht te verschijnen. Het middel is relatief zeldzaam; in totaal zijn er in de parlementaire geschiedenis sinds 1852 in totaal 21 geweest. Bekende onderwerpen waarover parlementaire enquêtes zijn gehouden, zijn bijvoorbeeld Srebrenica (2002), de Bijlmerramp (1998-1999) en het regeringsbeleid tijdens de Tweede Wereldoorlog (1947-1956). De laatste keer dat een grootschalige parlementaire enquête werd gehouden, was in 2013 over de Fyra-treinverbinding tussen Nederland en België.
Tussen 27 juni en 14 oktober verhoorde de commissie in totaal 69 getuigen, uiteenlopend van gedupeerden, topambtenaren, CEO’s van oliemaatschappijen, tot de belangrijkste bewindspersonen zoals de minister-president. De openbare verhoren zijn slechts een deel van het onderzoek, maar wel het meest zichtbare. Ze moesten duidelijk maken dat de gaswinning Nederland veel heeft gebracht, maar voor de gedupeerden ook schaduwkanten had, zoals voorzitter Van der Lee als inleiding bij elk verhoor herhaalde.
De openbare verhoren centreerden zich rondom een aantal periodes of gebeurtenissen die van grote invloed waren op het verdere verloop van de gaswinning in Groningen. Voorbeelden hiervan zijn de aardbeving bij Huizinge in 2012, nog altijd de zwaarste aardbeving in Nederland ooit gemeten. De recordwinning in 2013. De daling van het productievolume in de jaren die daarop volgde. Het nulbesluit in 2018 en de pauzeknop op de versterking van de gebouwen in Groningen die daarmee gepaard ging. Ook bij de kennisopbouw over de ondergrond, of het gebrek daaraan in de periode voor 2012 werd uitvoerig stilgestaan.
In totaal vorderde de commissie ruim 600.000 documenten van 47 organisaties. Ook voerde ze, naast de 69 openbare verhoren, 124 besloten voorgesprekken en is de commissie is in totaal 5 keer op werkbezoek geweest in Groningen en heeft daar 35 gedupeerden thuis gesproken. Momenteel werkt de enquêtecommissie aan haar eindrapport. Hierin worden de bevindingen uit het bronnenonderzoek, de werkbezoeken, de besloten voorgesprekken, de gevorderde documenten en de openbare verhoren verwerkt. Het rapport wordt eind februari verwacht. Vervolgens zal de Kamer in het voorjaar over het rapport debatteren en zal er worden bepaald welke (politieke) gevolgen de uitkomsten heeft.
De stikstofcrisis
`Wat vindt u nou van die crisis?’ De afgelopen maanden ging er op social media een filmpje rond waarin mensen op straat worden gevraagd te reageren op deze vraag. Als er een antwoord wordt gegeven, reageert de reporter met: ‘nee, die bedoel ik eigenlijk niet, ik bedoel die ándere crisis.’ Zo passeren verschillende crisissen de revue, zonder duidelijk wordt waar de reporter precies op doelt.
Een paar weken geleden werd er in Nieuwspoort een terugblik op crisisjaar 2022 georganiseerd. Ook hier kwamen verschillende crisissen aan bod en de afdronk was negatiever dan je zou willen.
In de agrarische sector is het sinds 2019 crisis. Onzekerheid, besluiteloosheid en noodzakelijkheid vechten om voorrang, waarbij politiek en praktijk soms ver uit elkaar lijken te liggen. In het voorjaar escaleerde de situatie door ontbrekend perspectief en een confronterend, en later onbruikbaar kaartje. De nieuwe minister die sinds oktober aan het roer staat, moest niet alleen kennis van zaken krijgen, maar ook een spoedcursus crisismanagement. Beroepsbemiddelaar Remkes legde afgelopen zomer een basis, waardoor er nu vooruit wordt gekeken naar het sluiten van een Landbouwakkoord in 2023. De crisis is nog niet voorbij. Er is nog veel pijn en onbegrip, waarvan de politiek zich meer en meer bewust wordt. Er zullen nog vele gesprekken gevoerd gaan worden, om dichter bij elkaar te komen en onvermijdelijke keuzes te maken. 2023 zal in het teken moeten komen te staan van het op de horens nemen van deze uitdagingen, in sommige gevallen eieren voor je geld kiezen en proberen te beseffen dat het gras aan de overkant ook water gegeven moet worden om groen te blijven.
We hopen u niet te bedroeft gestemd het nieuwe jaar in te sturen. Uiteraard is er ondanks de vele crisis ook veel vooruitgang geboekt. Zo lijkt de coronacrisis beslecht en was het dit jaar weer mogelijk om zonder beperkingen de feestdagen te vieren. Wij hopen dat u dit met veel plezier heeft gedaan en wensen u een goed 2023 toe.
Het team van Publieke Zaken
