Vlak voor het zomerreces van 2023 viel kabinet-Rutte IV. Kort daarna volgde de aankondiging dat Mark Rutte geen doorstart maakt als lijsttrekker van de VVD. Daarmee leek het hek van de dam. Binnen korte tijd kondigden ook Hugo de Jonge (CDA), Wopke Hoekstra (CDA), Sigrid Kaag (D66) en Carola Schouten (CU) aan de politiek te verlaten. Er lijkt een heuse verschuiving plaats te vinden in politiek Den Haag. Nieuwe lijsttrekkers worden naar voren geschoven, PvdA en GroenLinks gaan met één lijst de verkiezingen in en ondertussen wordt er druk gespeculeerd over wie onze volgende premier zal worden.
Wat we wel weten is dat de volgende Tweede Kamerverkiezingen in Nederland plaats gaan vinden op woensdag 22 november 2023. Voor relatief nieuwe partijen zal dit een race tegen de klok worden. In korte tijd moeten alle partijen hun kandidatenlijsten op orde maken, lijsttrekkers aanwijzen en een campagne opstarten. Nieuwere partijen zullen nu moeten versnellen om langer zittende partijen, die hun partijapparaat doorgaans beter op orde hebben, bij te kunnen benen. Voor een partij als BBB ligt een grote uitbreiding na de verkiezingen in de lijn der verwachting. Dat betekent dat de partij snel op zoek moet naar kandidaten voor de Tweede Kamer. BBB-leider Caroline van der Plas zegt zich daar geen zorgen over te maken en verwijst naar het succes dat BBB in relatief korte tijd wist te boeken bij de afgelopen Provinciale Statenverkiezingen.
Ook voor Kamerlid Pieter Omtzigt, die goed in de peilingen ligt met een beoogd aantal van 27 zetels, is er weinig tijd om te treuzelen. Omtzigt zit nu nog als partijloze eenmansfractie in de Tweede Kamer. Hij zal dus snel moeten beslissen of hij zich wil aansluiten bij een bestaande partij of de verkiezingen in wil gaan met een nieuwe partij. Tot voorkort werd er gespeculeerd dat hij zich zou aansluiten bij BBB, maar zijn woordvoerder liet weten dat Omtzigt hier niet geïnteresseerd in is. Ook bij het CDA zal hij zich niet meer aansluiten.
Nadat Mark Rutte zijn vertrek aankondigde, werd bij de VVD demissionair minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz-Zegerius naar voren geschoven als lijsttrekker. Dat lijkt goed te vallen bij de achterban van de partij. Het wat rechtsere profiel en volhardende karakter van Yesilgöz sluit ogenschijnlijk goed aan op het verlangen van de VVD-achterban om de partij daadkrachtiger te zien acteren.
Aan de andere kant van het politieke spectrum gebeurt ook van alles. Zo sloegen PvdA en GroenLinks de handen ineen voor een intensieve politieke samenwerking: met één lijst, één programma en één premierskandidaat gaan ze de komende verkiezingen in. ‘Een historische dag’, volgens Klaver en Kuiken die het pad vrijer zien worden voor een linkse premier. Dat betekent wel dat er de komende periode flink onderhandeld gaat worden over de kandidatenlijst en het lijsttrekkerschap. Een aantal namen dolen al rond als het over lijsttrekkerschap gaat zoals die van PvdA-Eurocommissaris Frans Timmermans of de Amsterdamse PvdA-wethouder Marjolein Moorman. Of zal GroenLinks nog iemand naar voren schuiven.
Een ding is zeker: te midden van al deze ontwikkelingen die elkaar in sneltreinvaart afwisselen is het cruciaal om scherp te stellen wat er de komende periode gaat gebeuren. Daarom leggen we je graag uit wat je kunt verwachten.
Controversieel verklaren
In eerste instantie buigt de Tweede Kamer zich de komende weken over de vraag welke onderwerpen nog behandeld gaan worden tot het nieuwe kabinet aantreedt. Sommige onderwerpen zullen hierbij controversieel worden verklaard. Als een onderwerp controversieel wordt verklaard, betekent dit dat het onderwerp (met name wetsvoorstellen) niet op de Kameragenda komt totdat er een nieuw kabinet is aangetreden.
In speciale procedurevergaderingen wordt per commissie een voorstel gedaan voor een lijst onderwerpen die controversieel worden verklaard. Er wordt dan gekeken naar Kamerstukken die nog niet behandeld zijn, maar wel geagendeerd staan voor bijvoorbeeld een Commissiedebat. In rap tempo worden deze Kamerstukken besproken en wordt besloten welke onderwerpen controversieel worden verklaard.
Deze speciale procedurevergaderingen staan ingepland voor na het zomerreces en zullen plaatsvinden vanaf 5 september 2023. Nadat alle commissies deze extra procedurevergaderingen hebben gehouden, stelt de Griffie plenair een lijst op met alle controversiële onderwerpen. Fracties kunnen naderhand nog schriftelijk voorstellen doen om die lijst te wijzigen. De Kamer stemt in een plenaire vergadering vervolgens over de integrale lijst en de wijzigingsvoorstellen. Voor het controversieel verklaren van onderwerpen is in principe een gewone meerderheid nodig, maar de praktijk laat zien dat er ook rekening gehouden wordt met de substantiële minderheid. De lijst met controversieel verklaarde onderwerpen is niet statisch. Commissies en fracties kunnen nieuwe onderwerpen voordragen, maar ook besluiten om eerder controversieel verklaarde onderwerpen toch opnieuw in behandeling te nemen.
Europese dossiers en Eerste Kamer
Er is een aantal dossiers dat hoe dan ook doorloopt. De Raad van de EU houdt geen rekening met de demissionaire status van individuele lidstaten. Europese Richtlijnen hebben een implementatie deadline waar Nederland aan zal moeten blijven voldoen. Ook het werk van de Eerste Kamer gaat gewoon door. Hoewel de Eerste Kamer zelf kan besluiten wetsvoorstellen controversieel te verklaren, is dit niet gebruikelijk gezien de staatsrechtelijke rol van de Eerste Kamer. De Eerste Kamer gaat de komende tijd wel beslissen over een aantal politiek gevoelige dossiers, zoals de Tijdelijke wet Klimaatfonds, het Transitiefonds en de afbouw salderingsregeling voor kleinverbruikers. De niet controversieel verklaarde onderwerpen volgen uiteraard het normale wetgevingstraject.
Begroting 2024
Voor de begroting geldt dat het demissionaire kabinet ‘beleidsarme’ voorstellen doet. Dit houdt in het dat het demissionaire kabinet niet veel nieuw beleid met financiële gevolgen voorstelt. De Kamer kan daarentegen wel voorstellen doen. Op bepaalde onderwerpen kunnen er coalities ontstaan en worden er mogelijk amendementen ingediend om zo toch beleid te maken.
Verkiezingen
Dit alles zal uiteindelijk uitmonden in de verkiezingen van november 2023. Wordt dit het jaar van een politieke omslag of zal de VVD opnieuw de teugels grijpen? Voor nu is het nog te vroeg om hier uitspraken over te doen, maar we blijven alle ontwikkelingen op de voet volgen.
