Na elf turbulente maanden is het kabinet Schoof sinds 3 juni 2025 #demissionair. Inmiddels zijn de bewindsposten die vacant waren na het vertrek van de PVV ingevuld door de drie overgebleven partijen, beginnen de eerste speculaties nieuwe coalities en is zojuist door de Tweede Kamer bepaald welke lopende zaken controversieel zijn.
Wat betekent de val van het kabinet voor de komende maanden? We vroegen William Moorlag, voormalig Tweede Kamerlid voor de PvdA (2017-2021) en associé bij Publieke Zaken om zijn reflectie.
“Nog vier volle maanden tot de verkiezingen. Koortsachtige campagneteams: wervende teksten verzinnen voor de foldertjes, slogans voor de affiches, snedige oneliners voor de debatten, campagnejasjes bestellen voor zichtbaarheid op straat. Maar waarvoor eigenlijk? De uitslag van de verkiezingen, én de formatie, lijkt al vast te staan. De PVV blijft groot, mogelijk weer de grootste. Populisme en radicaal rechts heeft wereldwijd electorale thermiek onder de vleugels. De versnippering is ook een blijvertje; een bont gezelschap aan partijen zal tussen de 0 en 8 zetels scoren. In de range 15 – 35 zetels blijven, naast de PVV, maar hooguit 4 partijen over: VVD, GL/PvdA, CDA en misschien D66. Als het op regeren aankomt, dan zal een coalitie uit deze partijen het moeten doen, nu de VVD bij de afslag naar de PVV het verkeersbord ‘doodlopende weg’ heeft geplaatst.
Maar eerst dus de campagne. Daarin zal het beloftes regenen. Uiterst irritant, maar het schijnt te werken, gelijk de reclamebeloftes van vernieuwde wasmiddelen. Even irritant zijn de talkshowtafels, waar incidentjes, strobrandjes en ophef breed eerst wordt voorbeschouwd, aan tafel uitgekauwd en vervolgens na beschouwd. We moeten er ‘even’ doorheen. Vier maanden lang… En dan? Dan is het 30 oktober. De dag na de verkiezingen. Dan kost het vele weken om vanuit de verhitte campagnemodus, naar een redelijke formatiemodus om te schakelen, waarin niet de politieke verschillen worden gezocht, maar de raakvlakken en overeenkomsten moeizaam worden afgetast. De formatie wordt niet gemakkelijk. De partijleider van de VVD heeft nog geen geweldig trackrecord als het gaat om ‘verbinden’ en ‘onderhandelen’ en Timmermans heeft nog geen stabiele partijbasis. Zijn fusiepartij is een bonte mix van bestuurlijke reformisten en activistische vlaggenzwaaiers. Zijn beiden in staat om de bocht naar politieke midden te maken? Anders dan in 2012 is er weinig chemie tussen partijleiders van VVD en PvdA. Misschien brengt Henri Bontenbal de katalystische eigenschappen.
Hoe dan ook: de kans is groot dat VVD en GL/PvdA de romp van een nieuw kabinet vormen, met de opgave om de ingewikkelde gordiaanse knopen in economie en samenleving te ontwarren, zo niet door te hakken. Geen gemakkelijke opgave. Tegenwoordig is regeren het synoniem voor (electoraal) creperen. Er is dringend hulp nodig, én commitment, én inzet van het maatschappelijk middenveld. Uitgewerkte systeemveranderingen (pensioenen, zorgverzekeringswet, en het energieakkoord) zijn bijna altijd een product van de polder.
Naast de campagneteams, moet de polder dus aan het werk! Niet stilzitten en lijdzaam afwachten tot na de verkiezingen en de formatie. Nu al de basis leggen voor een langjarig arbeidsmarktakkoord (hallo FNV, even ophouden met intern ruziemaken!). Een doorstart voor een landbouwakkoord, waarin extensivering en stevige stikstofreductie gepaard gaat met innovatie en bestaansrecht voor boeren. Een groen industrieakkoord dat een koolstofarme, circulaire economie mogelijk maakt, zonder bedrijven Nederland en Europa uit te jagen. Een SER/DNB-denktank om het belastingstelsel, dat houtje-touwtje aan elkaar hangt, te vereenvoudigen.
Het is gebruikelijk dat NGO’s en georganiseerd bedrijfsleven lobbyen en input leveren voor verkiezingsprogramma’s en een regeerakkoord. Nu is méér nodig. Om echt vaart te maken met de transities en doorbraken te krijgen in lang slepende politieke impasses, moet de polder initiatief nemen: plannen uitwerken en voorrijden bij de partijen die in het najaar gaan formeren. “
Meer weten over de mogelijkheden om input te leveren op verkiezingsprogramma’s of sparren over bovenstaande geopperde systeemveranderingen? Neem contact met ons via info@publiekezaken.eu
