Nu de energieprijzen zijn gedaald en de winter achter ons ligt, lijkt de energiecrisis voorbij. Toch zijn de risico’s niet weg, vermoedt Hans van Cleef. “Sterker, er doemen andere risico’s aan de horizon. Waar geopolitieke spanningen eerder toenemen dan afnemen en het aanbod van fossiele brandstoffen onder druk staat, zijn opwaartse prijsrisico’s niet uit te sluiten.”
Zowel op korte als op lange termijn kent de energietransitie uitdagingen, wat maakt dat de energiecrisis die in 2022 is gestart wel eens veel langer kan duren dan menigeen denkt. Als markten kalmeren, lijken risico’s ver weg. Waar 2022 vooral in het teken stond van hoge energieprijzen, zijn de spanningen hieromtrent op dit moment nagenoeg compleet weggeëbd. Hoewel de gas- en elektriciteitsprijzen nog steeds drie keer hoger zijn dan voor de start van de energiecrisis, lijkt haast niemand zich daar meer druk over te maken. Sommige dingen wennen blijkbaar snel. Na een milde winter en een – hetzij duur betaalde – grote hoeveelheid invoer van vloeibaar gemaakt aardgas (LNG), staan de gasvoorraden op een ongekend hoog niveau. Iets dat rust geeft voor dit moment. Misschien heb ik iets te lang bij een bank gewerkt waarbij ik altijd geleerd heb om te blijven kijken naar de risico’s. Het feit dat de prijzen nog steeds drie keer hoger zijn dan voor de crisis in een periode dat we er relatief gunstig voorstaan, zet mij namelijk aan het denken.
“De bouw van hernieuwbare energie gaat snel maar kent nog steeds een lage basis”
Want hoeveel geluk kan je blijven hebben? Vorig jaar kregen we nog behoorlijk wat Russisch pijpleidinggas richting Europa. Nu is dat teruggebracht tot zo’n 22 miljard kubieke meter aan Russische LNG in 2022 (ruim 5% van de Europese jaarlijkse gasconsumptie), en een minimale hoeveelheid dat nog steeds via de pijpleiding bij Velke Kapusany in Oekraïne richting Europa wordt gevoerd. De ambitie van de Europese leiders is om niet alleen pijpleidinggas uit Rusland volledig te staken, maar ook de import van Russische LNG versneld af te bouwen. Het zal de Europese afhankelijkheid van Amerikaanse en Qatarese LNG nog groter maken. Een andere onzekere factor is de vraag naar gas. Bedrijven en particulieren hebben – mede door de hoge prijs – hun best gedaan om de consumptie te verlagen en hebben daarmee een neerwaarts prijseffect bewerkstelligd. De vraag is in hoeverre dit aanhoudt op het moment dat de prijzen langer laag blijven en/of de warmtevraag toeneemt op het moment dat we een keer niet zo’n milde winter hebben. En als die vraag naar gas dan niet toeneemt in Europa, bestaat er nog de kans dat het wel het geval is in Azië. Iets wat óók zou leiden tot prijsstijgingen hier in Europa.
Ook op langere termijn spelen dit soort onzekerheden. De Europese klimaatplannen voor 2030 – Fit-for-55 – werden afgelopen week verankerd door het Europese Parlement. Daarmee ligt de focus vooral op een verdere versnelling van de energietransitie. Ook zien we een steeds sterker wordende roep om het afbouwen van fossiele brandstoffen. Een beetje cru dat in deze zelfde week de laatste Duitse kerncentrales werden gesloten. Iets dat op de korte termijn vooral wordt opgevangen door Duitse kolen- en Nederlandse gascentrales en dus leidt tot een terugval in de transitie naar een CO2-neutrale energiemix. De bouw van hernieuwbare energie gaat snel, maar kent nog steeds een lage basis. Een risico dat hier logischerwijs uit voortvloeit is dat we de oude schoenen weggooien voordat we nieuwe hebben. Het maakt dat de kosten oplopen en de voorzieningszekerheid niet meer vanzelfsprekend is.
“Waar landen ons nu vriendelijk gezind zijn als het gaat om energieleveringen, is er geen garantie dat dit in de toekomst zo blijft”
Een ander risico is geopolitiek. De oorlog in Oekraïne heeft ons hard met de neus op de feiten gedrukt. Een te grote afhankelijkheid van een bepaald land voor je energievoorziening gaat gepaard met risico’s. En hoewel we nu de afhankelijkheid van Rusland in recordtempo afbouwen, neemt de afhankelijkheid van andere landen toe. En waar landen ons op dit moment vriendelijk gezind zijn als het gaat om de energieleveringen, is er natuurlijk geen garantie dat dit in de toekomst ook zo blijft. Vanuit de politiek is er daarom een toenemende roep om meer lokale energievoorzieningen om geopolitieke risico’s te verminderen. Hernieuwbare energie moet hierin een belangrijke rol gaan spelen.
Toch loopt ook dit tegen ‘problemen’ aan. Denk hierbij aan bijvoorbeeld alle kritische metalen die nodig zijn voor de bouw van zonne- en windparken, en voor batterijen als het gaat om energieopslag. Metalen die we zelf niet hebben, maar uit Afrika of China komen. Geopolitiek niet zo handig nu de spanningen met China sterk oplopen. En voor zover die metalen wel in Europa in de grond zitten, hebben we moeite met de winning hiervan. Nieuwe mijnen om deze metalen te winnen, stuiten immers op groot verzet van de omwonenden. En dan hebben we de uitdagingen rondom de infrastructuur en het gebrek aan arbeidskrachten nog niet eens uitgelicht.
“De energiecrisis van 2022 kan wel eens een briesje blijken te zijn bij de echte storm die ons nog te wachten staat”
Deze column was sinds maandag 24 april 2023 te lezen op www.energiepodium.nl en is geschreven op persoonlijke titel.